Şehir içme suyunu Erciyes’ten ve yeraltı sularından sağlıyor. Evet, suyun tadı yoktu ve pekte sağlıklı olduğu söylenemezdi. Şehirde 121 tane çeşme vardı.97 Şehrin içme suyunu korkuya kapılmadan ve endişe vermeyecek düzeyde karşılıyordu. Bu gelen sular üç kaynaktan gelmektedir; bunlara 1. Büyük Avğun, 2. Kumluk, 3. Makbul (Mıhlım) Suyu adı verilmiştir. Bunlardan sonuncusu en iyi olarak kabul edilir. (Kemalettin, sayfa 42)
Alboyacıyan devamında Vital Cuinet’ten aldığı bilgilerden de faydalanarak şehrin genel durumu hakkında, altyapı sorunlarının olduğunu ve yeterince sağlıklı bir ortamın olmadığı, şehrin sakinlerinin bu durumdan olumsuz etkilendiği değerlendirmesinde bulunmuştur.
Geleneksel yaşamın güçlüklerinden biri de evlerde akarsuyun olmamasıdır. Her ne kadar kentin konumu su kaynakları yönünden büyük avantajlara sahipse de, su getirmek için kullanılan alt yapı Kayseri’de yetersiz kalmıştır. Romalılar zamanında pişmiş topraktan yapılma künklerle kurulan su şebekesi fazla geliştirilememiş, gereken düzeylerde evlere yayılamamıştır. Çeşitli zamanlarda çoğunlukla bir vakıf veya kent yöneticisi tarafından ‘hayrat’ olarak onarılan veya yapılan suyolları, sadece mahalle çeşmeleri ile kentin ileri gelen ailelerin konaklarına bağlanmıştır.144
Kayseri’de daha ciddi sorun lağım veya kanalizasyonla ilgilidir. Kentin düz bir ovaya kurulmuş olması, sağlıklı bir kanalizasyon yapımını güçleştirmiştir. Geleneksel evlerde abdesthaneler arsa çeperlerine, mümkün olduğu kadar evden ve kuyudan uzak bir yere yerleştirilmeye çalışılmıştır. Bahçeye kazılan bir çukur fosseptik olarak kullanılmış, dolduğu zaman da bu işi yüklenen bir grup insan tarafından boşaltılmıştır. Evlerde kullanılan su miktarının sınırlı olması ve insanların yıkanmak için hamama gitmesi atık su hacmini de azaltmış, atılan su bahçedeki toprak ve bitkiler tarafından fazla bir sorun olmadan yok edilmiştir. Sokaklardaki yağmur ve kar suları, sokakların birleştiği yer veya meydan ortalarına kazılıp üstü kapatılan çukurlara akıtılmış, zamanla toprak tarafından emilmiştir. Kayseri 1950’li yıllarda suya, 1970’lerde yaygın olmasa da, kanalizasyona kavuşmuştur.145
Bu durum ayrıca ‘Orta Halli Osmanlılar’ adlı kitapta şu şekilde dile getirilmektedir; Kayseri halkı suyu iki kaynaktan sağlıyordu. En eskisi Selçuklu döneminden kalma olan su kanalları şehirdeki çeşmelere içme suyu getiriyordu; bunun yanı sıra, birçok evin kendi kuyusu vardı ve yeterince derin kazıldıklarında bu kuyulardan içme suyu çıkabiliyordu; yoksa kuyu suyu sadece temizlik için kullanılıyordu. Ayrıca, Erciyes Dağı’nın, yakınlığı dolayısıyla, birçok ev su ihtiyacını dağdan getirilen karla karşılarken, bazıları da avlularına yağan karı özel kar kuyularında saklayarak yaz aylarında kullanıyorlardı. Şehir dışındaki yazlıklarda kalınan sıcak mevsimde su ihtiyacının karşılanması için bağlarda sarnıçlar inşa edilirdi. Atık suyu ve genellikle arka bahçede ayrı bir yerde bulunan tuvaletin pis suyunu tahliye etmek daha ciddi bir sorundu, çünkü Kayseri’nin üzerinde kurulu olduğu düz arazide tam bir kanalizasyon sistemi inşa etmek zordu. 19. yüzyıllardaki ve 20. yüzyılın başındaki yabancı gözlemciler zaman zaman sokakların pisliğinden söz etmiştir. Ancak buna rağmen Kayseri sağlığa uygun bir yer kabul ediliyordu; kışların uzun ve soğuk geçmesi ve şehir halkının yaz aylarında dağılması muhtemelen salgın hastalıkların yayılmasını sınırlıyordu.
Alboyacıyan devamında şehrin imarı hakkında eleştirel yaklaşımda bulunmuş ve görüşlerini şu sözlerle dile getirmiştir; “Kentin sakinleri yerleşim alanlarını inşa etme metotlarıyla yaşam alanlarının sağlıksız koşullarını iyileştirememişlerdir. Ama nedendir bilinmez, Kayserililer övünçle ‘Kayseri şehri ince hesaplarla inşa edilmiştir’ derler. Fakat ne tür bir hesapla? Bunu da kimse bilmez. Sanırsın dünyanın en büyük şehridir ve yerleşim alanı olarak sınırlandırılmış olan alan oldukça dar ve bir arşın arsa kucak dolusu liraya alınabilircesine Kayseri evleri yan yana yığılmıştır. Sokaklar; evet. Öyle sokaklar var ki, en işlekleri. Onların genişliği de, ancak dört adım kadardı. Bazı istisnalara rağmen, bu yoğunluğu, üst üste yığılmayı Kayseri’nin kurucu atalarının hangi hesaplarıyla ilişkilendirebiliriz?”
Daha ayrıntılı bilgi almak isteyenler aşağıdaki makaleyi okuyabilir
Kayseri'nin Tarihi Su Yolları - Mehmet Çayırdağ
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder